قوس یا «Arch» یکی از اصطلاحات معماری است که به سازه‌ای منحنی‌شکل اشاره دارد که معمولاً در معماری و مهندسی به‌منظور انتقال بار یا ایجاد دهانه‌های بزرگ به کار می‌رود. قوس‌ها از زمان‌های بسیار قدیم در سازه‌های معماری استفاده می‌شدند و یکی از ویژگی‌های اصلی معماری کلاسیک و اسلامی هستند. انواع مختلفی از قوس‌ها وجود دارند، از جمله نیم‌دایره‌ای (رومی)، نوک‌تیز (گوتیک)، جناقی، و خفته.

قوس‌ها به دلیل شکل منحنی‌شان، نیروهای بار را به سمت پایه‌های سازه انتقال می‌دهند و به این ترتیب به ساختمان‌ها امکان می‌دهند دهانه‌های بزرگی را بدون نیاز به ستون‌های میانی ایجاد کنند.

انواع قوس

قوس‌ها از لحاظ مهندسی و معماری اهمیت زیادی دارند و معماران انواع مختلفی از آنها را برای کاربردهای خاص به کار می‌برند. در اینجا به برخی از انواع مشهور قوس‌ها و کاربردهای آنها اشاره می‌کنیم:

• نیم‌دایره‌ای (Roman Arch): این نوع قوس از زمان‌های باستان، به‌ویژه در روم باستان، استفاده می‌شد و به دلیل شکل ساده و پایدار خود، بسیار محبوب بود. قوس‌های نیم‌دایره‌ای را در بسیاری از سازه‌های تاریخی نظیر پل‌ها، آمفی‌تئاترها و قنات‌ها به کار برده‌اند. از ویژگی‌های آن می‌توان به استحکام و توانایی تحمل بارهای سنگین اشاره کرد.
• نوک‌تیز (Gothic Arch): این قوس که در معماری گوتیک اروپا متداول بود، نوک تیز دارد و امکان ساخت سازه‌های بلندتر و زیباتر را فراهم می‌آورد. قوس‌های نوک‌تیز به کاهش فشارهای جانبی کمک می‌کنند و در کلیساها و کلیساهای جامع (Cathedrals) دوره قرون وسطی بسیار رایج بودند.
• جناقی (Pointed Arch): این قوس در معماری اسلامی کاربرد بسیاری داشت و یکی از اجزای مهم ساختمان‌های مذهبی و تاریخی است. قوس جناقی به دلیل شکل خاص خود به‌ویژه در مساجد و آرامگاه‌های دوره اسلامی برای تزیین و زیبایی بناها به کار می‌رفت.
• خفته (Flat Arch): این نوع قوس که به صورت تقریبی مسطح است، به عنوان جایگزین تیرهای افقی برای تحمل بارها در دهانه‌های کوچکتر به کار می‌رود. قوس خفته به دلیل ظاهر نسبتاً ساده‌اش کمتر در بناهای تاریخی بزرگ استفاده می‌شد اما در معماری مدرن کاربرد بیشتری یافته است.
• سهمی (Parabolic Arch): این نوع قوس بیشتر در مهندسی و ساخت پل‌ها به کار می‌رود. قوس سهمی با توزیع بار بهینه، امکان ساخت دهانه‌های بزرگتر را بدون نیاز به پایه‌های اضافی فراهم می‌آورد.